4-2-2021
Hendrik Wester & andere onderwijspioniers in Oost-Groningen
Door Sanne Meijer
Oost-Groningers zijn van oudsher pioniers op het gebied van onderwijs. In Oude Pekela stond een modelschool voor het basisonderwijs, in Veendam opende de eerste HBS in een Nederlandse plattelandsgemeente, in Sappemeer bezocht de eerste vrouw een HBS, en een in Schildwolde geboren politicus voerde de leerplicht in. Om maar even wat te noemen.
Er zijn scholen en straten naar hem vernoemd, en monumenten en standbeelden gemaakt die aan hem herinneren. Schoolmeester Hendrik Wester (1752-1821) is een grote naam in de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs. Hij maakte Oude Pekela aan het einde van de achttiende eeuw tot het centrum van onderwijsvernieuwing.
Modelschool in Oude Pekela
Hendrik Wester begon zijn carrière in het onderwijs als schoolmeester in Ten Boer. Daar was hij eigenlijk niet voor opgeleid, maar hij besteedde veel tijd aan zelfstudie. Wester begreep al snel dat onderwijs pas effectief zou zijn als de lesstof de belangstelling van de leerlingen kon wekken. Dat was op dat moment niet het geval. Zodoende raakte hij geïnteresseerd in onderwijsvernieuwing.
In 1784 werd Hendrik Wester aangesteld als hoofdonderwijzer in Oude Pekela. Had hij in Ten Boer slechts 30 leerlingen in de klas, nu gaf hij les aan 160. Dat was geen probleem voor Wester: hij introduceerde het klassikale onderwijs en maakte orde en rust in de klas tot een prioriteit. Hij zette zich in voor de ontwikkeling van begrijpelijke lesstof en een betere spelmethode. Dankzij Wester werd de school in Oude Pekela een modelschool en een centrum van landelijke onderwijsvernieuwing.
Onderwijsopziener
Zijn inspanningen brachten Hendrik Wester landelijke bekendheid. In 1801 werd hij benoemd tot één van de eerste schoolopzieners van het land. Een paar keer per jaar bezocht hij alle scholen in zijn regio om het onderwijsniveau te controleren. Daarnaast ondersteunde en examineerde hij schoolmeesters. Ook richtte Wester in Winschoten een onderwijzersgezelschap op, om het niveau van het regionale onderwijs te verhogen.
Door de functie van schoolopziener werd Wester lid van de Commissie van Onderwijs, als enige niet-academicus. Wester was meer een man van de praktijk dan van de theorie. Op basis van zijn praktijkervaringen schreef hij maar liefst vijftig publicaties. Hij schreef niet alleen óver onderwijsvernieuwing en nieuwe lesmethoden, maar maakte zelf ook lesboeken over bijvoorbeeld aardrijkskunde en geschiedenis. Daarmee won hij meerdere prijzen. Bovendien werd Wester veelvuldig geëerd: zo kreeg hij als állereerste persoon de ‘akte van toelating van de eerste rang’ van de Commissie van Onderwijs, en werd hij door koning Willem I benoemd tot Broeder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw.
Wereldtuin en leerplichtwet
Hendrik Wester was niet de enige Oost-Groninger die zijn stempel op het onderwijs drukte. Meester Borgman (1880-1950), aan het begin van de twintigste eeuw hoofd van de openbare school in Vledderveen, stond bekend om zijn ongebruikelijke lesmethoden. Hij gaf zijn leerlingen zoveel mogelijk buiten les én bedacht de zogenaamde ‘wereldtuin’. Op een weiland fabriceerde hij een grote wereldkaart van graszoden, waarop de kinderen geschiedenisverhalen naspeelden. Een andere bekende naam in het onderwijs is die van Hendrik Goeman Borgesius (1847-1917) uit Schildwolde. Rond de eeuwwisseling was de liberale Borgesius minister van Binnenlandse Zaken. In die functie bracht hij in 1900 de baanbrekende Leerplichtwet tot stand.
Eerste hbs op het platteland
Oost-Groningen pionierde niet enkel op het gebied van basisonderwijs. In 1863 werd de Hogere Burgerschool ingevoerd in Nederland. Een brede algemene ontwikkeling stond centraal in deze nieuwe vorm van opleiding. Leerlingen kregen daarom vrij praktische vakken zoals boekhouden, moderne talen en wiskunde. In 1866 werd Veendam de eerste plattelandsgemeente in Nederland met een HBS.
Eén van de eerste en bekendste directeuren van die HBS was dr. Pieter Schuringa (1844-1912). Schuringa verwierf landelijke bekendheid omdat hij een paar maanden na de Duitse natuurkundige Wilhelm Conrad Röntgen zelf een röntgenapparaat in elkaar knutselde. Daarmee wist hij een foto te maken van het been van één van zijn HBS-leerlingen (die daar per ongeluk zelf een kogel in had geschoten).
Van Aletta Jacobs tot de ‘tuten’
Na Veendam verschenen er ook HBS’en in Winschoten (1879), Stadskanaal (1919) en Ter Apel (1920). Al in 1868 opende er een HBS in Sappemeer. Twee jaar later werd Aletta Jacobs (1854-1929) daar toegelaten als ‘toehoorder’. Daarmee was Jacobs het eerste meisje in Nederland dat een HBS mocht bezoeken. De HBS in Sappemeer legde dus min of meer de basis voor haar latere carrière: Jacobs werd de eerste vrouw die afstudeerde en promoveerde aan een Nederlandse universiteit, én de eerste vrouwelijke arts in Nederland. Niet zonder reden werd de HBS in Sappemeer later naar Jacobs vernoemd.
Een andere bekende onderwijsinstelling in Sappemeer was Instituut Hommes. Jans Hommes begon in 1904 een avondopleiding voor landmeters. Al snel groeide opleiding uit tot een instituut dat verschillende studierichtingen aanbod, evenals huizing voor leerlingen. Instituut Hommes groeide uiteindelijk uit tot een bekend internaat voor jongens uit gegoede families, jongens die thuis voor problemen zorgden en voor jongens wiens familie in het buitenland woonde. De internaat-leerlingen stonden in de volksmond bekend als ‘tuten’.
Leven lang ontwikkelen
Vandaag de dag zijn er tal van onderwijsinstellingen in Oost-Groningen. De pioniers van nu proberen álle inwoners de gelegenheid te bieden een opleiding te volgen. Oók ouderen die zich willen laten omscholen, bijvoorbeeld, of voortijdige schoolverlaters. Door het pakket aan opleidingen ook nog eens aan te sluiten op de vraag op de arbeidsmarkt, vergroot dit de kansen op een baan. Zo kunnen Oost-Groningers zich hun leven lang blijven ontwikkelen. In het volgende verhaal staan Oost-Groninger onderwijspioniers van nu in de spotlights.
|
|
|
|
